Kafka, Clowes, a densidade tipográfica e o atentado tipográfico

O que máis chama a atención do lector dos contos recentemente deixados atrás (de Salinger, Wolff, Carver) unha vez se ve obrigado a entrar na lectura de “O artista da fame”, de Kafka, non é o contido, o estilo, os adxectivos ou a extensión das frases, senón... senón a densidade tipográfica do texto. Se miramos atrás (Salinger, Wolff, etc.) atopamos contos cheos de diálogo frecuentemente sinalado con puntos e á parte e guións, parágrafos claramente diferenciados, etc. Aquí son contadísimos os puntos e á parte: só ao final Kafka sinala cun espacio en branco equivalente a unha ou dúas liñas que hai unha “segunda parte”, a final, no relato (morte do artista, pantera). Os poucos diálogos que inclúe o relato están mesturados entre
comiñas co resto da redación.

Se vemos agora os relatos de Salinger , Carver ou Wolff, notaremos que Carver distingue varias
partes nun conto dunha extensión similar, e desde logo hai bastantes puntos e á parte. Salinger distingue igualmente varias seccións, con numerosos puntos e á parte e bastante diálogo precedido de guión. O caso de Wolff xa vai máis alá: non utiliza neste conto o guión nos diálogos, pero si o punto e á parte, e non precisamente poucos... ¿Será todo isto produto da casualidade e Kafka simplemente non distingue moitos parágrafos nin partes no relato “porque si”, sen máis? ¿Ou será máis ben unha forma determinada de escribir buscada a posta coa pretensión de lograr concretos efectos que doutro modo non serían conseguibles? Mais..., en tal caso, ¿que efectos busca producir? ¿Para que...?
Non podemos negar, en calquera caso, que tal densidade tipográfica kafkiana probablmente dificulte a lectura e faga fuxir a certo tipo de lectores... pouco... ¿"motivados"...?

En canto a Clowes, o seu cómic leva bastante texto tamén, pois o protagonista narra a súa historia en forma de “diario persoal” (teoricamente non publicado, como se ve na viñeta IV da páx. 2), pero falaremos agora doutra cousa: en tempos os debuxantes ou un rotulista profesional rotulaban a man os textos, co que a harmonía entre debuxo e texto quedaba asegurada (polo menos en moitso casos: noutros era e é para botar a correr e non parar, como en certa edición española de Krazy Kat, de Herriman). Logo apareceu o texto conseguido mecanicamente (en España a editorial Bruguera asasinou moitos álbumes de Astèrix ou Lucky Luke deste xeito): era espantoso. Agora hai debuxantes que seguen a facelo manualmente, como Crumb, e así é que dicimos aquí que no cómic os debuxos se escriben (viñetas a viñeta...) e as palabras se debuxan, pois onomatopeias e textos son cuidadosamente rotulados-debuxados. Nos últimos tempos
sen embargo hai unha terceira posibilidade que se extende: a rotulación é mecánica pero baseada no deseño das letras previamente debuxadas-rotuladas a man polo propio debuxante. Deste
modo Spiegelman (autor de Maus) deseña a súa propia rotulación na súa casa que será despois utilizada e conseguida mecanicamente por editoriais de varios países...
¿Fai Clowes así? Probablemente, pero o caso é que a edición que utilizamos, a de La Cúpula, bota
man da súa propia rotulación mecánica, que se pode comparar con outras edicións, e desde logo non é a escollida orixinalmente polo autor nin feita a partires da súa man. Cremos que non é unha
rotulación moi conseguida, e que o cómic de Clowes “perde” deste modo. Detalles, se se quere, pero importantes...